Okuma-Yazma

Akranları seviyesinden  geri kalma ve okuma yazmayı öğrenememesi durumunda oluşan aksaklığın giderilmeye çalışılmasını kapsayan bir eğitim sürecidir. Ön görülen ölçütlerle değerlendirilmenin yapılmasını takip eden süreci kapsar ve öğrencinin öğrenme kapasitesi belirlenerek okuma yazma faaliyeti gereken şartlar sağlandığında başlatılır.

Genel olarak öğretmenler anne babalar ve toplum okuma yazmaya büyük önem verir. Okuma yazma bilmemek günümüzde büyük bir kusur olarak değerlendirilir. Bu beceri normal gelişim gösteren çocuklarda olduğu gibi, farklı gelişen çocuklar içinde büyük önem taşımaktadır. Bunun nedeni , özelgereksinimli çocukların okuma yazma bilmesinin, bağımsız yaşam açısından önemli bir basamak olmasıdır. Peki nedir okuma yazma?  Okuma – yazmayı akademik olarak tanımlamak gerekirse

“ sembolleri kullanarak iletişim kurma ve sembollerden anlam çıkarmadır.” diyebiliriz.  Tanımından da anlaşılacağı üzere okuma yazma eğitimine geçmeden önce çocuk sembolik işlemleri yapabilecek seviyeyi tamamladıktan sonra  geldikten sonra okuma yazma eğitimine başlanmalıdır.

Genel olarak anne- babalar eğitimde okuma yazma sürecine gelindiğinde çok heyecanlanır.  Kısa vadede çok büyük sonuçlar beklerler. Burada unutulmaması gereken en önemli şey, normal gelişim gösteren çocuklarda bile eğitim-öğretimin en sancılı olduğu bu dönemde sabırlı olmaktır. Düşülen diğer hataların başında da çocuğu okuma yazma eğitimi alan diğer çocuklarla kıyaslamak gelmektedir. Ailelerin “hadi çocuğum bak filancanın çocuğu okuyormuş,sende öğren” şeklinde yaklaşımları, başka çocuklara yetiştirebilmek için aşırı ders çalışma saatleri ve zorlamalar, çocuklarda başarısızlık duygusunu güdülemekten ve okuma yazma eğitimine karşı soğutup,bıktırmaktan başka bir işe yaramamaktadır. Unutmamalıyız ki tüm bireyler kendi doğasında farklılıklar gösterir ve herkesin bu farklılıkların doğrultusunda farklı öğrenme hızları ve sitilleri vardır. Okuma yazma eğitimine başlamadan önce çocuğu çok iyi gözlemlemeli, eğitimcilerini ilgi alanları hakkında bilgilendirmeliyiz. Çocuğun kendini mutlu hissettiği ve eğlendiği ortamlarda öğrenme kalitesi de yükselecektir.

Özel eğitimde okuma-yazma eğitimine başlamadan önce dikkat edilmesi  gereken iki önemli husus vardır.  Bunların birincisi  “çocuğun özür grubu nedir? Nasıl bir okul yaşantısı olacaktır?”. Öğrenci downsendromlu, otizmli, yoksa gelişim geriliği veya özel öğrenme güçlüğü olan biri mi? Ona en uygun kullanılması gereken yöntem nedir? Akranlarıyla birlikte kaynaştırma eğitimimi alacak, özel alt sınıfa mı gidecek yoksa sadece rehabilitasyon desteğimi alacak?  Dikkat edilmesi gereken ikinci önemli nokta ise çocuğun yeterli hazır bulunuşluk düzeyinde olmasıdır. Yeterli hazır bulunuşluk düzeyinde bulunan çocuğun okuma yazma süreci için gerekli bazı önkoşul becerileri yerine getirmesi gerekmektedir. Peki nedir bu ön koşul beceriler? Bunları 9 ana madde altında toplayabiliriz.

Özel gereksinimli çocuklarda okuma yazma eğitimi için sahip olunması gereken ön koşul beceriler

Genel bilgi dağarcığı (meyveler, sebzeler, taşıtlar, hayvanlar, sayılar, meslekler, eylemler, geometrik şekiller, zıt kavramlar)

Görme ( aynı olanı bulma,farklı olanı bulma, eksik tamamlama; resim, renk, sayı, harf, eşleme)

İşitme  ( ses taklidi, senin yönünü bulma, gözü kapalı çıkan sesi tahmin etme, dinleme,dinlediği ile igili sorulara cevap verme)

Konuşma ( kendini ifade edebilme, ailesini tanıtma, sorulan sorulara cevap verme)

Kas gelişimi ( kaba ve ince motor beceriler, top tutma, kağıt yırtma, hamurla oynama, ipe boncuk dizme vb.)

Sosyal ve duygusal uyum ( yeterli hazır bulunuşluk düzeyinde olması)

Dinleme

Kalem tutma

El-göz koordinasyonudur( parmak takibi yapabilme, sınırlı alan boyama, çizgi çalışmalarını yapabilme)

Gerekli ön koşul beceriler kazandırıldıktan sonra öğretim yapılacak yöntem belirlenmelidir. İlk başta da söylediğim gibi okuma yazma süreci eğitimde sancılı bir süreçtir fakat doğru yöntem teknikle çalışıldığı takdirde bu süreç öğrencinin çalışmaktan zevk alacağı eğlenceli bir süreç haline gelir. Eğitimcinin çocuk için en uygun yöntemi belirleyebilmesi için mevcut yöntemleri bilmesi gerekmektedir.

Okuma-yazma eğitiminde kullanılan yöntemler;

1. Metin yöntemi(Üstün zekalı bireyler için): Paragraf bütün halinde verilir. Sonra cümle - kelime-hece ve seslere ayrılır. bütünden parçaya gitme

2. Harf yöntemi(Otizmli bireyler için): Harflerin okunuşu öğretilir.( Daha doğrusu otizmi olan birey harflerin okunuşunu ezberler. Örnek: ba-ca-ka-pı…) Sonra bu heceler birleştirilerek yeni kelime ve cümleler oluşturulur.

3. Ses yöntemi (Hafif veya ortaya yakın hafif düzeyde zihinsel yetersizliği olan bireyler için): Harflerin okunuşu esas alınmıştır. Bildiğiniz gibi şu anda devlet okullarında uygulanan bir yöntemdir.Sesler gruplara ayrılmış ve  guruptaki ses sırası takip edilerek yeni yeni kelimeler türetilmiştir.

• Şöyle ki:

Birinci Grup    : e,l,a,t

İkinci Grup      : i,n,o,r,m

Üçüncü Grup   : u,k,ı,y,s,d

Dördüncü Grup: ö,b,ü,ş,z,ç

Beşinci Grup    : g,c,p,h

Altıncı Grup     : ğ,v,f,j

Ses yöntemindeki bu sıralamanın özel gereksinimli bireyler için uygunluğu kısmen tartışılmaktadır. Şu asla unutulmamalıdır ki özel eğitime muhtaç bireylerde hangi yöntem uygulanırsa uygulansın  olabildiğine sade ve anlaşılır olmalıdır. Bu nedenle özel eğitime muhtaç bireylere önce sesli harflerin okunuşu öğretilmeli sonrada öğrenilen bu sesli harfler, sessiz harflerin okunuşuyla birleştirilerek hece kelime ve cümleler oluşturulmalıdır.Deneyimlerimiz sonucu çıkan en uygun sıra:

Birinci Grup:  a,e,ı,o,u,i,ö,ü

İkinci Grup  : l-m-t-n-s-k-r-f-y-z-v-b-c-d-p-h-ş-ç-g-j-ğ

Ses yöntemini kullanacak eğitimcilerin dikkat etmesi gereken bazı hususlar bulunmaktadır. Örneğin eğitimci asla öğrenmediği sesle ilgili hece ve kelimeler kullanmamalıdır. Bu öğrencinin kafasını karıştırır. Sesli harflerin öğretiminde ı ile i,  o ile ö, u ile ü peş peşe öğretilmemelidir. Sesi tanıma, okuma gerçekleştikten sonra yazı çalışmaları yapılmalıdır. Eğer öğrenci el yazısı ile zorlanıyor ise asla buna zorlanmamalı, okul yaşantısı varsa özel eğitim öğretmeni ve okul öğretmeni mutlaka irtibat halinde olmalıdır.

Okuma yazma öğretim süreci

Bu süreci  6 evrede inceleyebiliriz;

Hazırlık evresi : öğrencinin okuma yazma eğitimine hazırlandığı,yazımızın başında bahsettiğimiz ön koşul becerilerin kazandırıldığı evredir. Öğrenci gerekli ön koşul becerileri kazandıktan sonra ses evresine geçilir.

Ses evresi: Bu evrede sesler tanıtılır. öğrencinin farklı hecelerlerdeki aynı sesleri sezmesi, hece çalışmasına geçmek için iyi bir ölçüttür. Sonrasında hece öğretimine geçilir.

Hece evresi: öğrenilen seslerle önce iki hece, sonra üç hecelerin oluşturulduğu evredir.

Sözcük evresi: hecelerin birleştirilip yeni kelimelerin oluşturulduğu evredir. Öğrenilen seslerle hecelerin birleştiriliminden oluşan kelimelerin, resimlerini gösterip okutup yazdırmak görsel destek sebebiyle daha etkili olacaktır.

Cümle evresi: kelimelerden cümle oluşturma evresidir. Bu evrede öğrendiği kelimler karışık gruplar halinde verilip anlamlı cümle oluşturması istenilebilir. Bu noktada önemli olan basitten karmaşığa gitmek ve her zaman öğrencinin yapabileceği etkinliklerden başlayıp dersi yine yapabildiği etkinliklerle tamamlamaktır.

Serbest metin evresi: Metin okuma ve yazmanın gerçekleştiği, okuduğu metinle ilgili sorulara cevap verebildiği,söylenen metni yazabildiği evredir. Bu evrede başarı güdüsünün tatmin edilmesi çok önemlidir. Hecelere ayırarak okuma, son sözcüğü veya heceyi tekrar etme gibi davranışlar olabilir. Bu tip durumlarda öğrenciye daha hızlı ve akıcı okumasıyla ilgili komutları verirken bunların teşvik edici olmasına dikkat etmeliyiz.