Erken Müdahale Programları

Bir bebeğin 3 yaşına kadar beyninin fiziksel büyümesinin % 90' ını tamamlanır. Doğumdan sonra nöronlar arası bağlantılar (synapses) oluşmaya başlar. İlk bir yıl içerisinde milyonlarca bağlantı oluşmuş olur. 2 yaşında bir bebeğin beynindeki bağlantılar bir yetişkin beynindekilerden iki kat daha fazladır. Dışarıdan uyarı almamış nöronlar diğer nöronlarla bağlantıya geçmezler. Amerikan Eğitim sistemi de bunu göz önünde bulundurarak ‘Erken Müdahale’ sistemini kurmuş ve ilk 3 yaşta dil, fiziksel veya gelişimsel herhangi bir konuda geri kalan çocuklara özel ihtimam göstermektedir. Bebeğe tanı konulduktan sonra aile bir ‘Erken Müdahale’ şirketine yönlendirilir. Tanı genelde ilk 2 yaşta konulur ve tanı sonrasında tedavi için bebeklerin yönlendirildiği bu şirketlere ‘Erken Müdahale Şirketleri’ adı verilir. Bu şirketlerde bulunan tedavi ekibinde bir konuşma terapisti, bir psikolog, davranış terapisti, özel eğitimci, iş uğraşı terapisti (İş- uğraşı terapisti, duyu bütünleme terapisi veren ve günlük iş aktivitelerini yöneten kişidir) bulunur. Çocuğun fiziksel durumuna bağlı olarak bir fizyoterapist de bulunabilir. Eğitim sadece çocuğa verilmez. Ayda bir bütün tedavi ekibi toplanır ve aileyle birlikte ‘Aile & Tedavi Takımı Toplantısı’ yapılır. Bu toplantıda hem aileye bir ay içerisinde çocukta ne gibi gelişmeler oldu bununla alakalı bilgi verilir, hem de gelecek ay içerisinde birlikte nasıl hareket edilmesi gerektiği ve tedavi planının nasıl olması gerektiği hakkında konuşulur. Haftada bir ebeveynlere veya çocuğa bakan kişiye çocukla evde nasıl çalışması gerektiğine dair eğitim verilir. Çünkü anne - baba ya da bakıcı çocukla gün boyu birliktedir. Oyun da bir eğitim, yemek yemekte bir eğitimdir. Ebeveynler ve varsa bakıcılar, eğitimi günlük yaşama entegre eden kişidir. Aile ve varsa bakıcılar mutlaka eğitime dahil olmalı, terapistlerinden de evde nasıl çalışabileceğine dair bilgiler almalıdır. ‘Erken Müdahale’ sisteminde terapiler ailenin isteğine göre, evde, kreşte veya şirkette verilebilir. Bu programda 0-3 yaş arası çocukların haftada 20 saat üzerinde eğitim görme hakkı vardır. Haftalık seans saatleri ve seans sayıları bebeklerin ihtiyacı göz önünde bulundurularak resmi bir komite tarafından belirlenir. Çocuk 3,5 yaşına kadar Erken Müdahale Sistemi’nde eğitim devam eder. Sonrasında çocuklar ‘CPSE’ adı verilen özel programlara yönlendirilir. Çocuğun durumuna göre çocuk ya okul hayatında normal sınıflara dahil olur veya kaynaştırma sınıfına devam eder veya çocuğun durumu ağır ise, örneğin ağır otizmli çocuklar için, otizm’in tedavi edildiği özel okullarda yoğun bir eğitimle (haftada 35- 40 saat) tedaviye devam edilir. Bu sistemin benzeri sistemler de, henüz devlet desteği olmamakla birlikte yavaş yavaş ülkemizde oluşturulmaya çalışılmaktadır. Bu sistemde en önemli nokta, her şeyden önce tedavinin bir ekiple yapılmasıdır. Amerika'da böyle bir 'Erken Müdahale' şirketinde çalışmış biri olarak, ülkemizde maalesef sık rastladığımız 'Otizm de konuşma terapisine gerek yok', 'Biz bunu sadece özel eğitimle çözüyoruz' ya da 'Biz bunu sadece duyu bütünlemesiyle çözüyoruz' ya da Çocuk konuşma terapisine hazır değil.' gibi tavırlar sergileyen kişilere itibar etmemenizi, ve çocuğunuzun eğitimini geciktirmemenizi öneriyorum. Bebekler 6 ayda bir ünsüz ve bir ünlü sesi birleştirerek heceler üretir. İstemediği sevmediği yiyeceklere yüzünü çevirerek tepki gösterir, ‘Cee’ oynamaya başlar. Bebekler 3 ayda göz kontağı kurmaya başlar ve 6 ayda göz kontağı çok iyidir. Demek istediğim 6 Aylık çocukların bile belli bir iletişim kapasitesi vardır. Benim New York’ta çalıştığım şirket yoğunluklu olarak Otizm’li çocukların tedavisini yapan bir şirketti ve  şirkette her bir otizmli çocuğu tedavi etmek için bir ekip kurulurdu. Bu ekipte bir Konuşma terapisti, bir iş uğraşı terapisti, bir özel eğitimci ve gerekli ise yani çocukta bir kas güçsüzlüğü gibi bir durum var ise bir de fizyoterapistten oluşurdu. Bütün ekip elemanlarının birbirlerinden ve ne üzerine çalıştıklarından haberleri olurdu. Söylediğimiz gibi ilk 3 yaşta beyin gelişimi muazzam, 3 yaştan sonra bu hız biraz daha düşmekte, 5 ve 7 yaşta biraz daha düşmektedir. Bize 3 yaşında gelen bir çocukla 7 yaşında gelen bir çocuğun apraksisini karşılaştırdığımızda, 7 yaşta gelen bir çocuğun apraksisi çok daha oturmuş bir vaziyettedir ve tedavi etmek daha zordur. Dolayısıyla aileler terapiye mümkün olduğunca erken başlamalı ki hem çocukta konuşma problemleri oturmamış olsun, hem de çocuk kendini ifade edemediği için ekstra davranışsal problemler de geliştirmemiş olsun. Tedaviyi tek bir koldan almak çözüm değil çocuğun ihtiyacına bağlı olarak tedaviyi her bir uzmanın konusunda profesyonelleştiği bir ekipten almak yada araştırıp aynı merkezde olmasa dahi konusunda uzman profesyoneller bulup bu  profesyoneller arasında iletişim sağlamak gereklidir.

Erken müdahale, çocukların gelişimindeki gecikmeyi erkenden farkedip doğru doktora başvurmak, bir an evvel tanıyı alıp, tedavi sürecine çocuğun yaşı büyümeden,  ikincil problemler oluşmadan (örn.,psikolojik, davranışsal) ve özellikle 0-3 yaş aralığındaki muazzam beyin gelişiminin olduğu dönemi kaçırmadan başlamak demektir.

1-) Zihinsel Engelli Bireylerin Eğitimi

Eğitimin Faydaları

Zihinsel engelli bireyler alacakları eğitim ile günlük işlerini yapabilir, akademik destekle öğrenim hayatlarını devam ettirebilirler.

Bireyin engel düzeyine bağlı olarak öz bakım becerileri ve günlük yaşam becerileri modülleri ile günlük ihtiyaçlarını(yemek yeme, el-yüz yıkama, kıyafet giyme…) tek başına gidermesi öğretilir.

Toplumsal yaşam ve sosyal hayat modülleri ile toplum içinde, farklı ortamlarda, sosyal hayatında nasıl davranacağı, insanlarla nasıl iletişim kuracağı öğretilir.

Bilişsel becerilere hazırlık modülü ile bireye göz teması kurması, nesne takibi yapması, hareketleri ve sesleri takip etmesi gibi konularda destek olunur.

Dil gelişimi ve konuşmasında bozukluk(fonolojik, artikülasyon bozukluğu vs) veya gerilik olan bireyler için uygulanan dil konuşma ve alternatif iletişim becerileri modülü bireyin sesin kaynağını bulmasını, sözel veya sözel olmayan yönergeleri yerine getirmesi gibi becerilerini geliştirmesini sağlar.

Psikomotor beceriler modülü başlığında ise bireyin oturma-yürüme davranışı edinme, nesneleri üst üste dizme, nesne-renk ilişkisi kurma, sınırlı alanı boyama gibi büyük ve küçük kaslarını geliştirmeye yönelik destek sağlanmaktadır.

Nasıl Ortaya Çıkar ?

Zihinsel yetersizlik , bireylerde farklı nedenlerle ortaya çıkabilir. Doğum komplikasyonları, ateşli hastalıklar, travma ve kazalar ve genetik bu etkenler arasındadır. Yani; zihinsel yetersizliğin nedeni doğuştan, doğum sırasında ya da sonradan oluşan bir durum olabilir. Zihinsel yetersizlik hafif, orta ve ağır düzeyde olmak üzere üç gruba ayrılabilir.

Zihinsel yetersizlik başını tutamama, emme refleksinin gelişmemesi, nesne-ses takibi yapamama, oturmada, yürümede, konuşmada yaşıtlarından geri olma gibi belirtilerle aile tarafından erken fark edilebilir.

Zihinsel Yetersizlik Durumu Fark Edildiğinde Ne Yapılmalı ?

Çocuğun durumu fark edildiğinde öncelikle çocuk saklanmamalı, etiketlenmesine izin verilmemeli(aile ya da çevre tarafından), aile kendini suçlamamalı ve aynı şekilde çevrenin de aileyi suçlamasına izin verilmemeli; bunun için de aile ve çevre bilinçlendirilmelidir. Zihinsel yetersizlik akıl hastalıklarıyla karıştırılmamalıdır.

Zihinsel yetersizliği olan çocuğun eğitimine durumu fark edildiği anda başlanmalıdır. Çocuğun eğitimi diğer çocuklardan ayrılmadan, farklı olduğu vurgusu yapılmadan verilmelidir. Ailenin verdiği eğitimin yanı sıra çocuğun kurumsal olarak da eğitim alması gerekir. Bu çocuklar okul çağında devlet okullarının özel alt sınıflarında eğitimlerine başlayabilirler. Bunun yanı sıra özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinde devletin sağladığı bireysel eğitimlerden de faydalanabilirler. Bu çocuklarımızın eğitiminde süreklilik çok önemlidir. Çocuğun eğitimi başladıktan sonra aile ve öğretmen iş birliği içinde olmalıdır. Eğitim sırasında, çocuğu rencide etmemek ve özgüvenini arttırmak adına aile de öncelikle çocuğun yapabildiği şeylerin üzerine düşmeli, sonra yapamadığı ya da yapmakta zorlandığı şeyler basitten karmaşığa doğru sıralanmalıdır. Zihinsel yetersizliği olan çocuklarda eğitimin oyunla verilmesi hem çocuğun sıkılmasını engeller hem de eğitime daha istekli hale gelmesini sağlar.

A-) Bilişsel Becerilere Hazırlık Modülü

İçeriğinde algı çalışmaları, yönerge çalışmaları, boyama çalışmaları, oyun oynama, bilissel-beceri  Bilişsel Becerilere Hazırlık Modülü bilissel beceri eşleme çalışmaları, taklit becerileri, renkler, karşıtlık ve nesne bulma çalışmaları başlıkları bulunan modülün amacı; göz teması kurma, adı söylenen nesnenin resmini gösterme, saklanmış nesneyi bulma, hareketi/sesleri taklit etme gibi kazanımlarla çocuğun bilişsel becerilerini geliştirebilmektir.

B-) Öz Bakım Becerileri Modülü

 İçeriğinde kişisel bakım ve temizlik, giysileri çıkarma ve giyinme ve yemek yeme gibi başlıkları bulunan modülün amacı; ellerini/yüzünü yıkama/kurulama, tırnağını kesme, dişlerini fırçalama, tuvalet ihtiyacını giderme, şapka/eldiven/çorap/etek/pantolon/ayakkabı/ceket çıkarma/giyme gibi kazanımlarla çocuğun öz bakım becerilerini geliştirebilmektir.

C-) Günlük Yaşam Becerileri Modülü

İçeriğinde çeşitli araç gereçleri kullanma, ev temizliği ve düzeni, giysilerin bakımı ve mutfak becerileri başlıkları bulunan modülün amacı; saç kurutma makinesi kullanma, perde/pencere açma/kapatma, toz alma, dolap düzeltme, yatak düzeltme, giysi katlama, düğme dikme, ocak kullanma, yiyecek doğrama, hazır çorba pişirme gibi kazanımlarla çocuğun günlük yaşam becerilerini geliştirebilmektir.

D-) Toplumsal Yaşam Becerileri Modülü

İçeriğinde iletişim becerileri, toplum yaşamındaki kurallar, yolculuk yapma, meslekleri tanıyalım ve bilinçli tüketicilik başlıkları bulunan modülün amacı; gerektiğinde reddetme davranışı gösterme, bilgi almak için sorular sorma, toplu taşıma araçlarında uyulması gereken kurallara uyma, fatura yatırma gibi kazanımlarla çocuğun toplumsal yaşam becerileri kazanabilmesini sağlamaktır.

E-) Dil, Konuşma Ve Alternatif İletişim Becerileri Modülü

Dil-konuşma becerileri  Dil, Konuşma ve Alternatif İletişim Becerileri Modülü dil konuşma becerileri içeriğinde alıcı dil ve ifade edici dil başlıkları bulunan modülün amacı; sesin yönünü/kaynağını bulma, sözel/sözel olmayan yönergeleri yerine getirme, yüz hareketlerini taklit etme, isim/eylem bildiren sözcükler kullanma, iletişim başlatma/sürdürme, dinlediği öyküyü anlatma gibi kazanımlarla çocuğun dil, konuşma ve alternatif iletişim becerilerini geliştirmektir.

F-) Psikomotor Beceriler Modülü

İçeriğinde büyük kasları geliştirici çalışmalar ve küçük kasları geliştirici çalışmalar başlıkları bulunan modülün amacı; oturma davranışı edinme, yürüme davranışı edinme, nesneleri takma-çıkarma, nesneleri üst üste dizme, kağıt yırtma/katlama/kesme, nesne renk ilişkisi kurma, sınırlı alanları boyama gibi kazanımlarla çocuğun psikomotor becerilerini geliştirebilmektir.

G-) Sosyal Hayat Modülü

İçeriğinde sınıfımızı tanıyalım, sağlıklı yaşam, yılın bölümleri, dünyamız ve gökyüzü, çevremizdeki varlıklar, iletişim, Atatürk ve bayrağımız, önemli günler ve yurdumuzu tanıyalım başlıkları bulunan modülün amacı; sınıfta uyulması gereken kuralları belirtme, kazalardan korunma yollarını açıklama, yılın bölümlerini tanıma, çevresindeki canlı ve cansız varlıkları tanıma gibi kazanımlarla çocuğun sosyal hayat becerilerini geliştirebilmektir.

H-) Okuma Yazma Modülü

 Eğitim ve rehabilitasyon merkezimizce sunulan , içeriğinde ilk okuma yazma, okuma yazma ve dil bilgisi başlıkları bulunan modülün amacı; yazı araç-gereçlerini tanıma, sesleri okuma, kelimeleri okuma-yazma, metin okuma/yazma, yazım kurallarına uyma gibi kazanımlarla çocuğun okuma yazma becerilerini geliştirebilmektir.

I-) Matematik Modülü

İçeriğinde uzamsal ilişkiler, ritmik sayma, doğal sayılar, dört işlem, kesirler, ölçüler ve geometri başlıkları bulanan modülün amacı; ritmik sayma(ikişer, üçer,…,dokuzar), eldeli/eldesiz toplama işlemi yapma, onluk bozma gerektiren/gerektirmeyen çıkarma işlemi yapma, eldeli/eldesiz çarpma işlemi yapma, kalanlı-kalansız bölme işlemi yapma gibi kazanımlarla çocuğun matematik becerilerini geliştirebilmektir.

2-) BEDENSEL ENGELLİ BİREYLERİN EĞİTİMİ

Doğum öncesi, doğum sırası veya doğum sonrası dönemde herhangi bir nedenle kas, iskelet ve sinir sistemindeki bozukluklar sonucu bedensel yeteneklerini kaybeden, günlük yaşamda gereksinimlerini karşılamakta güçlük çeken, toplumsal yaşama uyum sağlamada zorlanan, bakım, rehabilitasyon, danışmanlık ve destek hizmetlerine ihtiyaç duyan kişi  “bedensel engelli birey” olarak adlandırılır.

Rehabilitasyon çok yönlü bir tedavi programını gerektirir.  Fiziksel engelli bir çocuğa ya da yetişkine fizyoterapi ve rehabilitasyon programı gereklidir. Kurumumuzda fizyoterapi ve rehabilitasyon programı fizyoterapist tarafından yürütülmektedir.

Rehabilitasyonun amacı; çocuğun mevcut potansiyelini arttırarak günlük yaşamda ve sosyal hayatta mümkün olduğunca bağımsızlığını sağlamaktır. İyi bir rehabilitasyon programı için çok iyi bir değerlendirme, tedavi programı, takip, ev programı ve bazen de ortezleme gereklidir. Rehabilitasyon programına başlanabilen en erken dönemde başlanması önemlidir. Çocuğunuz 7 aylık iken yuvarlanmıyorsa, 10 aylık iken kendi kendine oturamıyorsa, 12 aylık olduğunda emeklemiyorsa, 14 aylık olduğunda kendi kendine ayakta durmuyorsa, 18 aylık olduğunda yürümüyorsa ve 30 aylık olduğunda kendi kendine merdivenlerden inip çıkamıyorsa mutlaka bir pediatrik nöroloğa başvurulmalıdır.

Rehabilitasyon programına alınan bazı hastalık grupları şöyledir:

Serebralpalsi

Merkezi Sinir Sistemini Etkileyen Dejeneratif veya Metabolik Hastalıklar(MS, Hidrosefali, Fenilketanüri, ALS, MG…)

Mental Motor Gerilik

BrakialPleksus Yaralanması(Doğuştan kol felci)

SpinaBifida

Travma Nedenli Merkezi Sinir Sistem Yaralanmaları(Omurilik felci)

Süregelen Hastalıklardan Kaynaklanan Motor Gelişim Geriliği(Epilepsi, Otizm, Rett Sendromu)

Genetik Kökenli Hastalıklar(Down Sendromu)

Kas Hastalığı Olan Bireyler(DMD, SMA…)

Ortopedik Hastalıklar(Pes Ekinovarus, Doğuştan Kalça Çıkığı, OsteogenezisImperfekta…)

Skolyoz

Doğuştan ya da Sonradan Uzuv Eksikliği(Ampute Hastalar)